Hoe ontstaan de negatieve prijzen op de elektriciteitsmarkt?

In België tekende men in 2023 niet minder dan 252 uren met negatieve prijzen op, tegenover 117 in 2022. De trend is nog duidelijker in 2024, met op 26 juni al 231 uren met negatieve prijzen.
Deze duidelijke trend brengt ons halverwege het jaar al dicht bij het totaal aantal negatieve uren van 2023, zoals u hieronder ziet.

Aantal negatieve uren stijgt jaar na jaar in Europa

^{Source : ENGIE Energy Scan}

Focus op het aantal negatieve uren in België dat jaar na jaar toeneemt

 ^{Source : ENGIE Energy Scan}

Elia verwacht overigens dat dergelijke periodes met negatieve prijzen herhaaldelijk zullen voorkomen, met name deze zomer*. In juli zouden we bijvoorbeeld getuige kunnen zijn van productieoverschotten aangezien de fotovoltaïsche productie naar verwachting aanzienlijk zal zijn.

Een heuse uitdaging voor een elektriciteitsmarkt die in evenwicht moet zijn, terwijl de vraag in de zomer beperkt blijft. Een van de belangrijkste kenmerken van elektriciteit is dat het vandaag niet gemakkelijk kan worden opgeslagen. De elektriciteitsproductie zou dan ook voortdurend aangepast moeten zijn aan het verbruik om de stabiliteit van het net te garanderen (meer informatie over marktmechanismen vindt u in dit e-book).

Deze situatie zou dus een grote impact kunnen hebben op de prijzen, zoals we hieronder zullen zien.

Elektriciteitsprijzen zijn erg volatiel en fluctueren afhankelijk van verschillende factoren, zoals de prijs van gas en CO2-emissierechten, de hoeveelheid energie die op verschillende tijdstippen van de dag of het jaar wordt gevraagd en de technologie die wordt gebruikt om de elektriciteit te produceren.

Een negatief prijsuur is het gevolg van een wanverhouding tussen vraag en aanbod die in dit geval wordt verklaard door:

• grootschalige niet-flexibele elektriciteitsopwekking.
• de lage vraag (bv. op feestdagen en tijdens weekends of vakantieperiodes).

Windturbines en fotovoltaïsche installaties produceren veel elektriciteit in gunstige weersomstandigheden. In combinatie met elektriciteit die elektriciteitscentrales opwekken voor basisverbruik ‘s nachts en overdag kan dit snel resulteren in een productieoverschot.

Door de beperkte flexibiliteit van de productiemiddelen is deze overproductie moeilijk beheersbaar. Energiecentrales stilleggen kan bijvoorbeeld leiden tot aanzienlijke technische en economische beperkingen.

Bij een productieoverschot in periodes van laag verbruik (bijvoorbeeld 's nachts, tijdens het weekend, op feestdagen of in de zomer) overstijgt het aanbod de vraag in hoge mate waardoor de prijzen negatief worden.

Om de impact van deze negatieve prijzen beter te begrijpen, gebruiken we het voorbeeld van een bedrijf dat zonnepanelen heeft geïnstalleerd.
Tijdens erg zonnige weekends of op feestdagen is de fotovoltaïsche productie erg hoog en overstijgt ze het verbruik van het bedrijf. Het bedrijf injecteert deze overtollige elektriciteit in het net.

Aangezien dit overschot niet kan worden opgeslagen, kan het eigenlijk worden beschouwd als “afval”, waardoor er een onevenwicht ontstaat op het net, met kosten voor het bedrijf tot gevolg.

De injectieprijzen worden hierdoor negatief. Het bedrijf moet met andere woorden ‘betalen’ om de elektriciteit die het heeft geproduceerd te injecteren in het elektriciteitsnet waarvan het evenwicht wordt bedreigd.

Volume van geïnjecteerde elektriciteit vs. injectieprijs (voorbeeld van 13/04/24)

Het is een bijzonder fenomeen dat gelukkig slechts een geringe impact heeft in verhouding tot de totale besparingen die een bedrijf jaarlijks realiseert dankzij de fotovoltaïsche productie.

Om de combinatie van overproductie van elektriciteit en laag verbruik te compenseren zou België zijn elektriciteitsoverschot kunnen exporteren naar de buurlanden. Die export is echter niet gegarandeerd omdat de buurlanden zich mogelijk in een soortgelijke situatie bevinden.
Deze situatie vormt een heuse uitdaging voor het energiesysteem en vergt inspanningen qua flexibiliteit aan zowel de vraag- als de aanbodzijde.

De spelers op de energiemarkt bestuderen verschillende oplossingen om deze wanverhouding van de markt te compenseren. Ze doen dit met name door vraag- en aanbodvoorspellingen op basis van meteorologische modellen te verbeteren en meer opslagmogelijkheden te voorzien (meer details over deze oplossingen volgen later).

Consumenten worden ook aangemoedigd om flexibeler te verbruiken en hun verbruik aan te passen aan de verwachting van grote productievolumes.
 

^{* https://www.tijd.be/ondernemen/milieu-energie/elia-waarschuwt-voor-stroomoverschotten-deze-zomer-en-werkt-aan-afschakelplan/10552502.html}