Hoe ontstaan de negatieve prijzen op de elektriciteitsmarkt?

In België zijn er steeds meer uren met een negatieve elektriciteitsprijs:

• 252 uur in 2023
• 462 uur in 2024
• En op 10 juni 2025 werden er al 299 uur geregistreerd 

Een opvallende ontwikkeling die een nog volatieler jaar 2025 doet vermoeden. Deze trend is ook op Europees niveau waarneembaar en wijst op een toenemend structureel onevenwicht tussen vraag en aanbod van elektriciteit. 

👉 Dat is de uitdaging van de elektriciteitsmarkt: vraag en aanbod moeten altijd in evenwicht zijn om de stabiliteit van het net te garanderen. In tegenstelling tot andere vormen van energie is elektriciteit echter moeilijk op grote schaal op te slaan. De productie moet dus in realtime worden aangepast aan het verbruik. Deze realiteit maakt het systeem kwetsbaarder voor onevenwichten, vooral in periodes van lage vraag.

📘 Lees ons e-book voor meer informatie over de mechanismen van de elektriciteitsmarkt.

Aantal negatieve uren stijgt jaar na jaar in Europa

^{Source : ENGIE Energy Scan}

Focus op het aantal negatieve uren in België dat jaar na jaar toeneemt

 ^{Source : ENGIE Energy Scan}

Elia, de beheerder van het Belgische transmissienet, heeft gewaarschuwd voor het risico op structurele overproductie op zeer zonnige dagen vanaf maart 2025. Deze waarschuwing, die oorspronkelijk voor de zomer van 2024 was gepland, is dit jaar vervroegd, wat wijst op een snel groeiend fenomeen.

De oorzaak: versnelde productie maar ook meer fotovoltaïsche installaties, in combinatie met een matige vraag tijdens weekends en vakanties.

Hoewel de situatie geen risico op black-outs met zich meebrengt, zijn er wel corrigerende maatregelen nodig, zoals de export van overschotten of, als laatste redmiddel, het tijdelijk afschakelen van productie-eenheden – een primeur in België. 

De elektriciteitsprijzen zijn zeer volatiel en afhankelijk van tal van factoren: gasprijzen, CO2-emissierechten, het weer, het gedrag van de consument, de technologie die wordt gebruikt om elektriciteit te produceren, enz. 

Een uur met negatieve prijzen is het gevolg van een onevenwicht tussen vraag en aanbod, dat in dit geval wordt verklaard door: 

• een grote en weinig flexibele elektriciteitsproductie 
• een lage vraag (zoals op feestdagen, in het weekend of tijdens vakantieperiodes). 

Windturbines en fotovoltaïsche installaties produceren namelijk veel elektriciteit wanneer de weersomstandigheden gunstig zijn. In combinatie met de elektriciteitsproductie van centrales die dag en nacht voorzien in de basisbehoefte aan elektriciteit, kan dit al snel leiden tot een overschot aan elektriciteitsproductie.

Het beheer van deze overtollige productie is complex, omdat bepaalde productieassets niet flexibel ingezet kunnen worden. Het stilleggen van bepaalde centrales kan bijvoorbeeld aanzienlijke technische en economische beperkingen met zich meebrengen. 

Als er overtollige productie is tijdens periodes van laag verbruik (bijvoorbeeld 's nachts, in het weekend, op feestdagen of in de zomer), is het aanbod aanzienlijk groter dan de vraag en kunnen de prijzen negatief worden. 

Om de impact van deze negatieve prijzen beter te begrijpen, nemen we het voorbeeld van een bedrijf dat zonnepanelen heeft geïnstalleerd.

Tijdens zonnige weekends of feestdagen is de fotovoltaïsche productie erg hoog en overschrijdt ze de verbruiksbehoeften van het bedrijf. Het bedrijf levert zijn overtollige elektriciteit dus aan het net. 

Aangezien dat overschot niet (volledig) kan worden opgeslagen, kan het in zekere zin worden beschouwd als “afval”, wat een onevenwicht op het net veroorzaakt en dus kosten met zich meebrengt voor het bedrijf. 

De terugleverprijzen worden dan negatief. Met andere woorden, het bedrijf moet 'betalen' om de elektriciteit die het heeft geproduceerd, terug te leveren aan het elektriciteitsnet, waarvan het evenwicht in gevaar komt.

Een verrassend fenomeen dat gelukkig slechts een beperkte impact heeft op de totale besparingen die jaarlijks dankzij fotovoltaïsche productie worden gerealiseerd.

Ingevoerde elektriciteitshoeveelheid vs. injectieprijs (voorbeeld van 13/04/24)

Om de combinatie van overproductie van elektriciteit en een laag verbruik te compenseren, zou België zijn overtollige elektriciteit naar zijn buurlanden kunnen exporteren. Deze export is echter niet gegarandeerd, aangezien onze buurlanden zich waarschijnlijk in een vergelijkbare situatie bevinden. 

Die situatie vormt dan een echte uitdaging voor het energiesysteem. Er zijn dan ook inspanningen op het vlak van flexibiliteit nodig, zowel aan de vraag- als aan de aanbodzijde.

De spelers op de energiemarkt onderzoeken verschillende oplossingen om deze onevenwichten op de markt beter op te vangen, met name door de vraag- en aanbodprognoses op basis van weermodellen te verbeteren en meer opslagmogelijkheden te creëren. 

Batterijen centraal in de veerkrachtstrategie

ENGIE investeert fors in batterijopslag om overschotten op te vangen en terug te leveren tijdens pieken in het verbruik. Enkele van de belangrijkste projecten zijn:

• Kallo: zal een totale capaciteit van 100 MW en een opslagcapaciteit van 400 MWh bieden. De commerciële exploitatie is gepland voor het voorjaar van 2027.
• Vilvoorde: zal een totale capaciteit van 200 MW en een opslagcapaciteit van 800 MWh bieden, wat neerkomt op vier uur stroomvoorziening. De commerciële exploitatie zal in twee fasen verlopen. De eerste 100 MW in september 2025 en de resterende 100 MW in januari 2026.

Deze installaties maken het mogelijk om het netwerk te stabiliseren, overtollige elektriciteit te valoriseren en periodes van extreme prijzen te beperken.
Daarnaast begeleidt ENGIE bedrijven bij de installatie van opslagoplossingen op hun eigen site, om:

• hun verbruik te egaliseren
• de injecties tijdens periodes van overschot te verminderen
• de rentabiliteit van hun fotovoltaïsche productie te maximaliseren 

Ook consumenten worden opgeroepen om flexibeler om te gaan met hun verbruik en vooral te verbruiken op momenten dat er veel geproduceerd wordt.

Het fenomeen van negatieve prijzen lijkt paradoxaal, maar weerspiegelt een energiesysteem dat volop in transitie is. Om ons aan deze nieuwe realiteit aan te passen, zijn de volgende maatregelen nodig:

• een fijnere sturing van het verbruik
• een grotere opslagcapaciteit
• en een betere samenwerking tussen de marktpartijen.

^{* https://www.tijd.be/ondernemen/milieu-energie/elia-waarschuwt-voor-stroomoverschotten-deze-zomer-en-werkt-aan-afschakelplan/10552502.html}